Aziziye ilçesine bağlı Ömertepe Mahallesi’ndeki Pulur Höyük’te birinci olarak 1960’ta Dr. Hamit Zübeyir Koşay ve Macar arkeolog Hermann Vary başkanlığında hafriyat yapıldı. 250×100 metre boyutlarında ve 17 metre yüksekliğindeki Pulur Höyük’te ikinci hafriyat çalışmasına Kültür ve Turizm Bakanlığı’nca yapılan müsaadeyle 2021 yılında başlandı.
Erzurum Müze Müdürlüğü başkanlığında, bilimsel danışmanlığını Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısmı’nda öğretim üyesi Dr. Rabia Akarsu’nun yaptığı hafriyatta ikinci devir çalışma sona erdi. 18 Temmuz’da başlayan ve 2 aya yakın süren hafriyatta değerli bulgular elde edildi.
Bölgede milattan evvel 4’üncü binyıl ortalarından 2’nci binyıl ortalarına kadar varlığı bilinen ve Erzurum’daki ‘Karaz Kültürü’ ismi verilen Tunç Çağı kültürünün sağlam ve net mimari izleri ortaya çıkarıldı.
MİMARİ İZLERE ULAŞILDI
Höyükte, milltan önce 2 bin 500- 2 bin 300 yıllarında taş temeller açığa çıkarılarak mimari izlere ulaşıldı.
Hayvancılık, tarım, dokumacılık, seramik üretimi üzere ekonomik faaliyetler hakkında bilgi veren çok çeşitli taş bulunan höyükten obsidyen, kemik aletler, pişmiş toprak tezgah yükleri ve ağırşaklar, seramik ve ocak üretiminde kullanılan kil topakları, günlük hayata yönelik karakteristik parlak yüzeyli çanak çömlekler, boncuk, iğne, minyatür kap üzere süs nesneleri, tapınım ile ilgili figürinler, kutsal ocaklar üzere çeşitlilik arz eden varlıklı envanter eser gün yüzüne çıkarıldı.
Pulur Höyük’te bu yıl yapılan hafriyatlarda ise kabartma tekniğinde insan yüzünün tasvir edildiği seramik kap kesimi bulundu. Doğu Anadolu’da örneğinin yok denecek kadar az olduğu eser, hafriyat heyetini heyecanlandırdı. Ritüel maksatlı kullanılan bu kapların Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı’nda varlığı, Pulur Höyük kazılarında tespit edildi.
‘KARAZ KÜLTÜRÜ’NDEN MİMARİ İZLER
Pulur Höyük’teki kazılara bilimsel danışmanlık eden Atatürk Üniversitesi Arkeoloji Kısmı’nda öğretim üyesi Dr. Rabia Akarsu, yaklaşık 2 ay süren hafriyatlar sırasında Kuzeydoğu Anadolu’nun erken devirlerine ait çok bilinmeyen mevzuları anlamaya başladıklarını söyledi.
Geçen yıl en geç periyot olan Erken Demir Çağı’ndan Tunç Çağı ortalarına kadar kesintisiz tabakalanmanın ortaya çıkarıldığını belirten Akarsu, şunları kaydetti:
“Bu yılki gayemiz, tespit ettiğimiz arkeolojik periyotlara ait daha ayrıntılı bilgilere ulaşmak oldu. Bölgede M.Ö. 4’üncü binyıl ortalarından 2’nci binyıl ortalarına kadar varlığı bilinen ve ‘Karaz Kültürü’ ismi verilen Tunç Çağı kültürünün sağlam ve net mimari izleri bu yılki çalışmalarla ortaya konmaya başladı. Erken Tunç Çağı’ndan Orta Tunç Çağı’na geçiş sürecinde yaklaşık olarak M.Ö. 2 bin 500- 2 bin 300 yıllarında Anadolu’nun başka kesitlerinde olduğu üzere Erzurum bölgesinde de sosyoekonomik manada dinamik bir sürece işaret eden taş temellerinin açığa çıkardığımız mimari izlere ulaştık.
Söz konusu geçiş sürecinde hayvancılık, tarımcılık, dokumacılık, seramik üretimi üzere ekonomik faaliyetler hakkında bilgi veren çok çeşitli taş, obsidyen, kemik aletler, pişmiş toprak tezgah yükleri ve ağırşaklar, seramik ve ocak üretiminde kullanılan kil topakları, günlük hayata yönelik karakteristik parlak yüzeyli çanak çömlekler, boncuk, iğne, minyatür kap üzere süs nesneleri, tapınım ile ilgili figürinler, kutsal ocaklar üzere çeşitlilik arz eden güçlü envanter eser açığa çıkarılmıştır. Bu yapıtların bilimsel çalışmaları, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Pulur Höyük hafriyat laboratuvarında yapılmaktadır.”
‘KABARTMA İNSAN YÜZÜ BİZİ HEYECANLANDIRDI’
Pulur Höyük’teki hafriyatlarda kendilerini heyecanlandıran eser bulduklarını anlatan Akarsu, “Bizi heyecanlandıran değerli buluntu kabartma tekniğinde insan yüzünün tasvir edildiği seramik kap kesimi oldu. Erken Demir Çağ’a tarihlenen buluntular ile birlikte çıkardığı bu yapıtın misal bir örneği Doğu Anadolu’da yok denecek kadar azdır. Bölgede bu kadar güzel korunabilmiş bir öbür emsal örnek yoktur. İnsan yüzünün seramik kaplar üzerinde işlenmesi bilhassa Erken Tunç Çağı’nda Batı Anadolu’daki kıymetli merkezlerde yaygındır. Ritüel gayeli kullanılan bu kapların Doğu Anadolu’da Erken Demir Çağı’nda varlığını Pulur Höyük kazılarında tespit etmeyi başardık. Bu ve öbür açığa çıkardığımız bulgularımız gösteriyor ki, Erzurum-Pulur Höyük üzere değerli bir arkeolojik yerleşimde uzun yıllar devam edecek hafriyatlarda daha da bilmediğimiz bilgilere ulaşmaya devam edilecek” diye konuştu.