Erkeklerin yaptığı fotoğraflar neden kadınlarınkinden 10 kat daha kıymetli? Geçtiğimiz hafta The Guardian’a yazan Mary Ann Sieghart, bu başlığı atarak yazının içinde kimi araştırmalara yer verdi. Bugün BBC Radyo 4’te yayınlanacak “Yeniden Hesaplama Sanatı” belgeselinde bütün bunlar detaylarıyla ortaya dökülecek. Program yayınlanmadan evvel bu yazıyı yazan Sieghart, Türkçe’ye, “Kadından Ressam Olmaz” ismiyle kazandırılan kitabın muharriri Helen Gorrill’in programda verdiği bilgilerden kimilerini da aktarmış. Araştırmaya nazaran tüm dünyada satılan 5 bin tablonun fiyatlarını incelediklerinde bayanla erkek sanatkarların yapıtları ortasında 10 kat kıymet farkı bulunmuş. Üstelik son yıllarda bayan sanatkarların sayısının giderek arttığı düşünülürse, bunun sebepleri baş karıştırıcı. Bu hususun ülkemizde de bu türlü olup olmadığı, bayanların sanat yapıtlarının daha ucuza alınmasının altında yatan sebepleri ve son yıllardaki değişimi galerici, küratör ve ressamlardan oluşan alanın temsilcilerine sorduk.
Kadından fotoğraf alınmazdı
1950’lere kadar dünya pazarına baktığınız vakit büyük bir çoğunluğun erkek sanatçı olduğunu görürsünüz. Son elli yıl içerisinde dünyada koleksiyoncuların, müzelerin bakış açısı değişti. Bilhassa Amerika’da bayan sanatkarlar ön planda. Sanat yapıtı pahalıysa bayan yahut erkek hiç fark etmez. Ancak bir ön yargı olabilir alışılmış. 1980’li 90’lı yıllarda Türkiye’de de birçok koleksiyoncu, bayan ressamdan fotoğraf almadı. ‘Kadın yarın evlenir, sanatı bırakır, bizim de paramız yanar’ diye düşünülüyordu. Ayrıyeten bayan sanatçı da çok azdı. Türkiye’de fotoğraf pazarı çoğunlukla erkek hükümran bir halde devam ediyordu. Lakin 21. yüzyılda bu değişti ve giderek bayan sanatçı sayısı çoğalıyor, kabul görüyor, yüksek fiyatlara satılıyor.
Kendi ortalarında yarıştılar
Geriye yanlışsız sanat tarihine baktığınız vakit dünyaca tanınan fotoğraf heykel vb üretimlerin yüzde sekseninden fazlasını erkekler üretmiş. Hasebiyle üretimi yapanlar erkekler olunca kendi ortalarında yarışmışlar. Bayanlar orada yer tutmaya çalışıyor, elbette ki çok değerli bayan sanatkarlar var, lakin bence erkeklerin çoğunluğundan ve bilinirliklerinden kaynaklanan bir durum kelam konusu. Yoksa bayanların yaptığı işlerin daha sıradan ya da daha makus olduğu manasına gelmiyor bu. Bir ön yargı var.
Hayatı bölünmüş yaşıyorlar
Hem ülkemizde hem dünyada kültürel iktidar genel olarak erkeklerin elinde. Bayanların yaptığı sanat yapıtını maddi bir çıkara dönüştürme gayreti, duygusal olmalarından kaynaklı olsa gerek, yetersiz kalıyor. Bilhassa Doğu toplumlarında bayanların daha çok bağımlılıkları olduğu da bir gerçek. Erkek sanatçı sanatını hayatının merkezine koyabiliyor. Öte yandan sanatkarlar ismini duyurabilmek için mukavele yaparak, belirli vakitte muhakkak ölçüde iş üretmesi gerekiyor. Bu türlü bir bağlanmayı bayanlar fazla göze alamaz. Hayatı daha bölünmüş yaşıyorlar. Sanat pazarındaki spekülatif şeyler de fiyat belirleme konusunda faal olabiliyor.