Sıcak yaz aylarında birçok ülke orman yangınlarıyla uğraş ederken yanan alanların yine orman olabilmesi için yalnızca ağaç dikmek tahlil olmuyor. Uzmanlara nazaran ormanların, ekolojik sistemiyle kıymetlendirilerek eski haline dönüştürülmesi gerekiyor.
Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Besin Tarım ve Hayvancılık Meslek Yüksekokulu Öğretim Üyesi ve Türkiye Ormancılar Derneği Bilim Heyeti Üyesi Prof. Dr. Ali Doğuşçu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, orman yangınlarının dünya genelinde yüzde 90 oranında insan kaynaklı olduğunu söyledi.
Yenilenebilme kapasitelerini korudukları takdirde ormanların yenilendiğini söz eden Doğuşçu, “Karaçam ekosistemlerinde örtü yangını olduğunda, bu ağaç, kalın kabuğu sayesinde ölmüyor. Ölmediği için toprağa düşen tohumlarından süratli bir formda yenileniyor. Fakat yangın rejimi değiştiği için örtü yangını olarak gerçekleşmesi gereken yangınlar artık zirve yangını olarak gerçekleşiyor. Bu durumda karaçam tohum kaynağını kaybediyor zira karaçam kozalağı bir adaptasyona sahip değil.” halinde konuştu.
Kavgacı, yangın ve bitki örtüsü üzerindeki ilgilerin bilinmesi ve yenileme çalışmalarının nasıl olacağına, nerelerin ağaçlandırılacağına, nerelerde doğal gençleşme yahut doğal gençleştirme yapılacağına karar verilmesi ve yangın sonrası süratli bir ekolojik kıymetlendirme ve dirençli bir orman planlaması yapılması gerektiğine dikkati çekti.
Bütün orman yangınlarının ağaçlar, hayvanlar ve bitkiler (ekosistem) üzerinde yıkıcı tesirler yarattığını ve bitkilerin ekosistemin dominant ömür formları olduğunu işaret eden Doğuşçu, “Bitkilerin oluşmasıyla birlikte onlara bağlı olarak öteki canlı tiplerinin de o alana geri geldiğini görüyoruz.” dedi.
Kavgacı, Türkiye’deki coğrafik bölgelerde hakim olan ağaç cinsleri hakkında şu bilgileri verdi:
“Kızılçam Akdeniz yüklü, karaçam Akdeniz ve Karadeniz yüklü, sarıçam Karadeniz ve Kuzey Anadolu bitkisi, servi Akdeniz çeşidi lakin kızılçam üzere her yerde bulunmuyor, ladin Doğu Karadeniz Bölgesi’nde bulunan bir ağaç çeşidi. Kayın tüm Karadeniz Bölgesi’nde denize bakan yamaçlarda yetişen bir ağaç çeşidi. Marmara’nın temel çeşitleri kayın ve meşe. İç Anadolu’nun hükümran çeşitleri meşe cinsleridir. Güneydoğu Anadolu’da İran palamut meşesi vardır. Türkiye’de doğal ömür alanında 17 tane meşe çeşidi var ve bölgeden bölgeye farklılık gösterirler. Meşe çeşitleri büyük oranda yangın sonrası sürgünden gençleşebiliyor.”
Ağaçların yine ekosistem oluşturma müddetlerinin, cinslerine nazaran değişkenlik gösterdiğini belirten Doğuşçu, “Sarıçam ve karaçam ağaçları 40-50, kızılçam 20’li yaşlarda orman kurar. Kayın 40-50’li yaşlarda, ladin 50-60 yaşlarda, servi 20-30’lu yaşlarda sağlıklı orman diyebileceğimiz yapıya kavuşabilirler. Meşelerin daha geç, 50-60 yılda bir orman ekosistemi oluşturduğunu söyleyebiliriz. Orman, kendi içinde bileşenlerinin olduğu, bunların karşılıklı etkileşim içinde olduğu bir ekosistemdir. Ağaçlandırmayla biz yalnızca orada dikim yapmış oluyoruz. Orada tekrar bir ekosistemin oluşması onlarca yıl alıyor. Bu sayılar ekosistemin meydana gelme müddeti. Yoksa ağaç dikimi yaptığınızda rahatlıkla 10-15 yıl sonra bir kapalılık oluşabilir.” diye konuştu.
Yangından sonra yanan ağaçların kesilip alandan çıkarılması gerektiğini lisana getiren Doğuşçu, bu sürecin çimlenmeler başlamadan yapılmasının değerli olduğunu kaydetti.
“KONTROLLÜ BİÇİMDE ALANI YAKIP ORMANLAŞMAYA KATKI SAĞLADIĞIMIZ DURUMLAR VARDIR”
Artvin Çoruh Üniversitesi Orman Fakültesi Silvikültür Anabilim Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Sinan Güner, yangın sonrası yapılması gerekenler noktasında orman mevzuatına dikkati çekerek, “Bir orman alanı yandığında, orman işletmesindeki öteki işler çabucak bırakılır, yanan alan üzerine yoğunlaşılır. Yangın artıkları çabucak temizlenir, yanmış ağaçlar kesilir, alan çabucak sürülür. Kış mevsiminde ağaçlandırma yapılır. Alanın etrafı tel çit ile çevrilir ve ağaçlandırma süreci bitmiş olur.” dedi.
Orman Genel Müdürlüğünün çabucak her ağaç çeşidi için kâfi ölçüde fidanlığa sahip olduğunu bildiren Güner, “Ağaç diktiğimiz sahayı bırakmamamız gerekiyor, 1 sene sonra fidan bakımları başlıyor. Ekilen fidanlardan kuruyanların, tutmayanların yerine yenileri dikiliyor. Kimi yerlerde çeşit çeşitliliğine gidiliyor. Kızılçam çok ölçüde yandığı için yangından daha az etkilenen servi çeşidi karıştırılıyor ormana. Bir alan ağaçlandırıldıktan sonra etrafı çabucak tel çitle çevriliyor, orman yönetimi buraya bekçi tayin ediyor.” tabirlerini kullandı.
Bu süreçte hayvanların doğal yollarla biraz mühlet alsa da tekrar ormanlık alana geldiğini anlatan Güner, şöyle devam etti:
“Bitki tohumları taşınma yoluyla geliyorlar; rüzgarla taşınıyorlar, hayvanların üzerine yapışıp taşınabiliyorlar. Hayvanlar ağır tohumlu bitkileri alıyorlar, getirip saklıyorlar. Tavşanlar, kargalar bunu yapıyor. Bu formda tabiat kendini yeniliyor. Özel nitelikli ya da yalnızca dünyada orada olan bir çeşit olursa, fidanlıklarda üretilerek tekrar alana getiriliyor.”
“EROZYONU ÖNLEMEYE YÖNELİK ÖNLEMLER ÖNCELİKLE ALINMALIDIR”
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi Silvikültür Anabilim Kısmı öğretim üyesi Doç. Dr. Süleyman Çoban da yanan alanlardaki çalışmaların klasik ağaçlandırma çalışmalarından farklı olduğuna, yangının yalnızca ağaçlara değil faunaya ve toprak özelliklerine ziyan verdiğine değinerek, bu nedenlerle, öncelikli alınması gereken tedbirler olduğunu söyledi. Çoban, şöyle devam etti:
“Yanan alanların tamamında ortaya çıkan farklı süreçleri gerektiren noktalar belirlenmelidir. Toprak erozyonu tehlikesi olan alanlar belirlenerek teraslama üzere erozyonu önlemeye yönelik önlemler öncelikle alınmalıdır. Yangın şiddetine bağlı olarak birtakım yerlerde toprak yüzeyinde suyu iten bir katman oluşur ve şiddetli yağışlarla toprak kayıpları yaşanabilir, yerleşim yerlerinde sel ve taşkınlar meydana gelebilir. Büyük iş makinaları ile dev terasların açılması da hakikat bir uygulama değildir, kaybolan toprağı geri getirmek mümkün olmadığı üzere buralarda bitkilendirme zorlaşmaktadır.”
Yapraklı ağaçların olduğu bir orman kurulmasının ileride öteki yangınların geniş alanlara yayılmasını engelleyeceği değerlendirmesini yapan Çoban, “Yanan alanlarda ziyan gören faunanın geri gelmesi onarım çalışmasının başarısı ve yeni kurulan ormanın gelişimiyle ilgilidir. Yangın alanlarında yapılan onarım çalışmalarından sonra ormanın gelişimine paralel olarak yaban hayatı da alana gelmeye başlayacaktır.” dedi.
Orman yangınlarının yüzde 90’ının insan kaynaklı olduğunu belirten Çoban, “Sorumlulukları üzerimizden atarak kolaycı bir yaklaşımla bu durumu yalnızca iklim değişikliğine bağlamak gerçek sorunu görmemizi engelleyecektir. Bir alanda 100 yılda bir yangın çıkması bile orman yapısında değişikliklere neden olabilmektedir. İnsan kaynaklı olarak daha sık yaşanan yangınların ormanları makiliklere, makilikleri bodur çalılıklara, çalılıkları da kayalık alanlara dönüştürebildiği bilimsel olarak kanıtlanmıştır.” bilgisini paylaştı.